De “wreedheden” van het kapitalisme zijn niet toe te schrijven aan deze of gene regeringsvorm van de kapitalistische productieverhoudingen, maar aan deze verhoudingen zelf. De economische crisis, de daaruit voortvloeiende aanvallen op lonen en arbeidsomstandigheden, de ontmanteling van de sociale uitkeringen, de steeds groter wordende sociale kloof, de permanente oorlogen die de imperialistische mogendheden voorlopig via anderen voeren, zijn geen onwettige kinderen van een economisch systeem dat, als het goed beheerd wordt, andere wegen zou bewandelen en andere keuzes zou maken. Het ligt in de aard van het kapitalisme om deze afschuwelijke effecten te produceren.” Learned Considerations” on the Future of Capitalism “after” the End of the Current Crisis, Fabio Damen
Als de politieke pantomime van de Brexit een symptoom is van een ernstiger economische malaise, dat wil zeggen het onvermogen van het Britse kapitalisme om zijn ‘burgers’ iets anders dan een slechtere toekomst te bieden, dan trekt de economische ‘groeivertraging’ van het kapitalisme in de rest van de wereld meer en meer mensen de straat op.
2019 Opende met het feit dat president Macron in Frankrijk zich moest terugtrekken en concessies moest doen aan de een jaar lang durende Gilets Jaunes (Gele Hesjes) interklassistische beweging, waarvan de eisen veel verder waren gegaan dan de kosten van diesel en benzine. In Algerije bracht in februari de aankondiging van de invalide Bouteflika dat hij van plan was zich voor als president in te zetten voor een vijfde termijn, de opgekropte woede van de bevolking tevoorschijn. Het was de laatste belediging na jaren van massale werkloosheid (1), dalende werkgelegenheids-perspectieven en massale corruptie in een staat waarvan de olie- en gasinkomsten zijn gekelderd naast de achteruitgang van de wereldwijde kapitalistische economie. 800.000 Mensen gingen de straat op en Bouteflika stapte op, maar het systeem dat hem steunde, heeft nog steeds de situatie onder controle en de protesten gaan vandaag de dag door. In Soedan ontwikkelde zich uit protesten die ontstonden door een verdrievoudiging van de broodprijs een frontale politieke revolte om de militaire dictatuur te verdrijven (2).
In februari begonnen tienduizenden loonslaven die zwoegen in de sweatshops langs de Mexicaanse grens met de VS (3) aan wilde stakingen. Hierna deed de president [van Mexico], wiens verkiezingsbelofte was geweest om de welvaartskloof in het land te verkleinen en het leven van de armste burgers te verbeteren, een beroep op het leger. Daarmee werd het jaar [waarin hij dit zou bereiken] dus verlengd.
Alleen al in oktober zijn er massale straatprotesten uitgebroken of voortgezet, die zich over meerdere lagen van de bevolking uitstrekken, van Ecuador tot Egypte, van Hongkong tot Haïti, Libanon, Chili, Irak en ontelbare steden en landen over de hele wereld. Vaak, maar niet altijd, zijn ze het gevolg van één specifieke prijsstijging, die de laatste druppel bleek te zijn voor de bevolking die woedend is door de enorme kloof tussen de schitterden life style waarvan het kapitalisme beweert dat die voor iedereen is weggelegd, en de harde realiteit van de toenemende tweedeling in de welvaart.
In Egypte, waar demonstraties verboden zijn door het draconische regime van Abdel Fattah el-Sisi, braken in september protesten uit nadat een ontevreden aannemer van een staatsbouwbedrijf details van de omkoperij en de corruptie van het leger online had gezet. Tot nu toe zijn er sinds september meer dan 3.500 mensen gearresteerd in Cairo, Alexandrië en andere steden in de Nijldelta. Ondertussen blijkt uit de cijfers van de regering zelf dat een derde van alle Egyptenaren nu onder de armoedegrens leeft – een stijging van meer dan 4 miljoen mensen tussen 2015 en 2018.
In Irak zijn sinds september in verschillende steden, waaronder Nassiriya, Amara en Basra en Bagdad, de lopende protesten tegen de regering toegenomen, waarbij premier Abdul-Mahdi een beroep deed op de avondklok, de sluiting van het internet en in het algemeen de “veiligheidstroepen”. Het dodental, inclusief de slachtoffers van sluipschuttersvuur, wordt nu geschat op honderden.
Medio oktober is Libanon – vierde op de wereldlijst van staten met het hoogste aantal miljardairs per hoofd van de bevolking, maar waar de overheidsschuld met 150% van het BBP een van de hoogste ter wereld is, is een massaal protest ontstaan door de aankondiging van de regering van een dagelijkse belasting op WhatsApp-berichten, veranderd in dagelijkse demonstraties die de gebruikelijke religieuze en sektarische verdeeldheid doorbreken. Christenen, soennitische en sjiitische moslims en Druzen beschuldigden politieke leiders ervan het land te beroven en fortuinen te vergaren op hun kosten. De regering reageerde bliksemsnel. Er zullen geen nieuwe belastingen worden ingevoerd, de salarissen van vroegere en huidige ministers en parlementsleden zullen worden gehalveerd, verspilling en corruptie zullen worden tegengegaan. Beloften, beloftes, beloftes … Op het moment van schrijven blijven de protesten de grote wegen tussen de steden blokkeren. In de scholen in Beiroet zijn de banken en veel bedrijven gesloten. De demonstranten roepen nog steeds op tot het aftreden van de coalitieregering onder leiding van Saad al-Hariri, de miljardair-premier. Wat betreft wat ze willen vervangen, te midden van de groeiende aanwezigheid van de nationale vlag in de demonstraties, roepen sommige jongeren op tot ‘revolutie’.
Maar het is niet alleen in de Arabische wereld dat een boze bevolking haar opgekropte woede uit tegen de oneerlijkheid, de corruptie en vooral de afnemende toekomstperspectieven van het kapitalisme. Een week nadat de Chileense miljardair Sebastián Piñera, president van Chili, verklaarde dat, hoewel het land voorop liep in de groeicijfers van Latijns-Amerika “We moeten een grote inspanning leveren om alle Chilenen erbij te betrekken”, de aankondiging van een stijging van 3% van de metrotarieven in Santiago de grootste protesten sinds de val van Pinochet in de jaren tachtig van de vorige eeuw heeft uitgelokt. De protesten escaleerden en begonnen opzettelijke vernielingen te bevatten (zoals het in brand steken van metrostations) die de aanleiding vormden voor dezelfde president om de oorlog uit te roepen, een avondklok in te voeren en het leger op te roepen om de strijd aan te binden met wat hij noemde “een machtige en onverbiddelijke vijand”. Die onverbiddelijke vijand is blijkbaar de bevolking als geheel, of in ieder geval iedereen die protesteert tegen de regering. Er werden gepantserde tanks ingezet tegen de demonstranten, die nu ook stakende ambtenaren, studenten en – tenminste voor een dag – arbeiders in ’s werelds grootste koperproducerende mijnen omvatten, totdat de Vakbond van Koperarbeiders de staking afzegde. Het intrekken van de tariefverhoging was dan ook irrelevant. Bij de laatste telling zijn er minstens 18 mensen gedood en bijna 6.500 “gedetineerd”.
Nu is Piñera steeds meer terug aan het krabbelen om de beweging voor te zijn. Hij heeft een hervormingspakket aangeboden dat hogere lonen, pensioenen en sociale zekerheidsuitkeringen omvat, evenals subsidies op het gebied van energie en medicijnen, terwijl hij zich verontschuldigde voor zijn “gebrek aan visie” bij het aanpakken van de ingehouden frustratie. Maar Chili is een relatief bloeiende economie (zij het met een groeivertraging zoals overal elders). Met een schuldquote van slechts 25% is de consensus van de economen dat Piñera het zich kan veroorloven om meer dan ongeveer 0,4% van het BBP uit te geven om een uitverkoop op de markten te voorkomen als de aanhoudende ‘publieke onrust’ (met name stakingen in kopermijnen) het vertrouwen van investeerders zou ondermijnen. Zelfs een voormalige gouverneur van de Chileense centrale bank, José de Gregorio, stelt: “We leven in een sociale aardbeving, dus die moet als zodanig worden behandeld. Wederopbouw, die het vertrouwen en de harmonie terugbrengt – dat is een kostbare…. We kunnen niet wachten op groei – dit land heeft een herverdeling nodig…” (4)
Hij schat dat de situatie vereist dat ongeveer 1% van het Chileense BBP van 300 miljard dollar moet worden uitgegeven! Dit zou inderdaad goedkoop zijn: als het de Chileense heersende klasse de ruimte zou geven om een overtuigender politiek systeem te vormen en de vraag van de bevolking naar een groter deel van de taart zou temperen.
De protesten die in Ecuador losbarstten, werden daarentegen uitgelokt door een meer ‘traditionele’ zaak. Om te voldoen aan de voorwaarden van een lening die was overeengekomen met het IMF, kondigde president Lenín Moreno (die in 2017 werd gekozen om de bevolking te verzekeren dat “de revolutie doorgaat”) plotseling de afschaffing aan van de brandstofsubsidies (Decreet 883) die al 40 jaar van kracht waren. Vrachtwagen- en taxichauffeurs blokkeerden op 3 oktober snelwegen en werden vergezeld door inheemse groepen, studenten en andere tegenstanders van de regering, waaronder aanhangers van de vorige linkse president Correa. Na 11 dagen kondigde Moreno aan dat hij het decreet introk. Minstens 7 mensen waren gedood en duizenden gewond en/of gearresteerd in de hoofdstad Quito, waar de regering het leger had binnengebracht en de noodtoestand had uitgeroepen. De president heeft het besluit verwelkomd als “een oplossing voor de vrede en voor het land”. De economische vooruitzichten van het land kunnen echter alleen maar verslechterd zijn sinds de internationale obligatiehouders de schuldpapieren van Ecuador hebben gedumpt.
In Haïti, waar 80% van de bevolking leeft van minder dan 2 dollar per dag en meer dan de helft van de bevolking van minder dan 2,40 dollar per maand, en waar de ‘autoriteiten’ sinds de verwoestende aardbeving van 2010 weinig hebben gedaan om zelfs maar geïmproviseerde woningen te verschaffen, maken periodieke protesten tegen voedsel- en watertekorten, prijsstijgingen, wegversperringen, plundering en algemene uitingen van wanhoop deel uit van het sociale weefsel. Sinds september hebben bijna dagelijks protesten de hoofdstad, Port au Prince, min of meer stilgelegd, en de roep om een einde te maken aan de corruptie en het aftreden van de regering van president Jovenel Moïse wordt steeds luider.
In Hongkong werd de maandenlange protestbeweging die meer dan een kwart van de bevolking heeft gemobiliseerd, in gang gezet door een wetsvoorstel van de regering dat de spot zou drijven met de overeenkomst “één land, twee systemen” door de uitlevering van Hongkongse burgers toe te staan voor een proces op het vasteland van China. De marionettenregering van Carrie Lamb is gedwongen de wet in te trekken, maar de protesten gaan door, omdat ze zijn veranderd in een eis van algemeen kiesrecht en “democratie”. De protesten in Hongkong hebben vooral de aandacht van de wereld getrokken door de ingenieuze strategieën van de jonge organisatoren, die naar verluidt gebaseerd zijn op de kung-fu-strategie van Bruce Lee: “vormloos, vormloos en vormloos zijn, zoals water”.
Hoe kunnen we een zinvolle betekenis zien in deze snel omhoog schietende massaprotesten / rebelliën, die geen duidelijk klassekarakter hebben, die hun snelheid van organisatie vooral te danken hebben aan de sociale media om zich te organiseren, die weinig verschillende of gevestigde leiders hebben en waarvan de vaak tegenstrijdige eisen voortdurend aan het veranderen zijn en elkaar nu navolgen?
Sommigen (5) verwelkomen deze overwegend spontane, sociaal-diverse bewegingen als het begin van een wereldwijde revolutie van de onderdrukten en onderdrukten tegen de kapitalistische elites en de algemene onrechtvaardigheden van het kapitalisme, zo niet ‘hiërarchie’ in het algemeen. In een wereld waar de 26 rijkste mensen nu evenveel bezitten als de armste 50% (Oxfam-rapport 2019), is het gemakkelijk om zich te concentreren op het wegwerken van gevestigde ‘elites’ in de hoop een rechtvaardigere wereld te creëren.
Het kapitalisme, het systeem dat gecontroleerd wordt door een klasse van eigenaars die leven van de winsten uit de arbeid van anderen, is zeker de hoofdoorzaak van de voortdurend groeiende Verelendung en de achteruitgang van de ‘levenskansen’ van steeds meer groepen van de wereldbevolking. Maar kapitalisme is geen regeringsvorm. Het is een productiewijze waarbij de mensen die werken om te voorzien in de materiële levensbehoeften (en luxe) verplicht zijn dit te doen omdat ze een loon nodig hebben om te kunnen leven. Toch hebben de loonarbeiders geen controle over wat er geproduceerd wordt omdat de middelen om te produceren eigendom zijn van de kapitalistische klasse. Bovendien ligt de waarde van de lonen van de arbeiders lang niet in de buurt van de totale waarde van de producten die ze produceren en die de kapitalistische bedrijven op de markt verkopen. Dit is de precieze betekenis van ‘uitbuiting’ en de materiële basis van de winst van de kapitalisten. Ongelijkheid en sociaal onrecht zijn het gevolg van dit feit. Wie wat krijgt uit de rijkdom aan goederen die arbeiders over de hele wereld produceren, komt neer op hoeveel geld je hebt. Dit is de materiële realiteit waarin het grootste deel van de wereldbevolking geboren is en waar zij de middelen moeten vinden om hun leven te leiden.
Het is waar dat na de Tweede Wereldoorlog de kapitalistische groei het leven van mensen over de hele wereld heeft veranderd, maar het is ook waar dat het wereldkapitalisme al decennialang te kampen heeft met de gevolgen van die groei: de terugkeer van de economische crisis vanwege de ingebouwde tendens tot een daling van de winstvoet. Voor de kapitalisten betekent dit steeds minder “investeringskansen” en een toenemende neiging tot financiële speculatie, zelfs wanneer fabrikanten overal streven naar het verhogen van hun winstmarges door het verlagen van lonen, opjagen van het arbeidstempo, etc., en elke staat in de ‘ontwikkelde’ wereld zich bezighoudt met het verlagen van de sociale uitkeringen. In 2008, met de ineenstorting van Lehman Brothers, beleefde het kapitalisme zijn grootste financiële crash ooit, waarvan de gevolgen echt wereldwijd werden. De wereldwijde economische groei kelderde van 7% naar ongeveer 1,6% en naar schatting 64 miljoen mensen kwamen bijna van de ene op de andere dag in armoede terecht (6). Het is geen toeval dat de “Arabische Lente”, die in eerste instantie werd aangewakkerd door de zelfverbranding van Mohamed Bouazizizi in Tunesië, volgde in het kielzog van de financiële crisis. Toch zouden degenen die de lof zingen van spontane, ‘vormloze’, leiderloze opstanden er goed aan doen om na te denken over het al dan niet slagen van dergelijke protesten.
De groei van de wereldeconomie is vandaag de dag nog lang niet terug op het niveau van voor de crisis. Gezien het feit dat de schuldenberg die door de grote centrale banken is gecreëerd om het mondiale financiële systeem te redden ongeveer drie keer zo groot is als het mondiale BBP, is het twijfelachtig of de wereldeconomie überhaupt groeit. Sommige economische experts beschrijven dit als “gesynchroniseerde stagnatie” en de huidige protestbewegingen bevestigen de vrees van hen die, zoals de Financial Times een meer “verantwoord kapitalisme” willen en die bang zijn voor de gevolgen van de voortdurende financiële speculatie en de polarisatie van de rijkdom ten koste van de industriële investeringen. Maar dit is de laatste fase van een crisis die zich in verschillende fasen heeft voltrokken, niet alleen in de fabricage en de productie, en die de imperialistische wereldorde heeft ondermijnd die in Bretton Woods werd opgericht om de positie van de VS als sterkste economische macht ter wereld te garanderen. De waarheid is dat het kapitalisme nu rampzalige gevolgen heeft en de levenskansen op alle niveaus vermindert.
De huidige protesten zijn een symptoom van de malaise. Op zichzelf kunnen ze niet met een oplossing komen. Om te beginnen hun kenmerk dat aanvankelijk een bedreiging vormt voor de bestaande politieke structuur: hun uiteenlopende sociale en klassenbelangen zorgen ervoor dat de beweging uiteindelijk zal uiteenvallen, waardoor de arbeidersklasse en de bezitslozen zich verraden zullen voelen, terwijl de ten onder gegane beroepsgroepen en de kleine bourgeoisie tot aanhangers van de nieuwe heersende elite zullen worden. Een nog erger en reëelere mogelijkheid is dat de hele beweging in nationalisme vervalt en dat elk element van de arbeidersklasse ondergeschikt wordt aan lokale kapitalistische belangen, waardoor het potentieel voor internationale solidariteit van de arbeidersklasse en de mogelijkheid om de internationale revolutionaire politieke organisatie uit te breiden wordt ondermijnd. (De protesten in Libanon, Irak en Ecuador bijvoorbeeld, zitten vol met het zwaaien van de nationale vlag.)
Maar als een nieuwe wereld niet tot stand kan komen door eenvoudigweg te demonstreren, door burgerlijke ongehoorzaamheid of andere acties om de vertegenwoordigers van de kapitalistische klasse onder druk te zetten om tegen hun eigen belangen in te gaan, dan is het onze taak – dat wil zeggen degenen onder ons die al politiek politiek georganiseerd zijn op internationaal niveau – om een middel te vinden om in te grijpen in het sociale gistingsproces om een internationalistisch klasseperspectief naar voren te brengen. Dit zonder illusies over de mogelijkheid om de richting van de huidige protesten te veranderen, maar met het perspectief van een georganiseerde aanwezigheid in de bredere strijd die nog moet worden gevoerd. Dit is geen vrome wens. In Chili zijn er enkele pogingen gedaan om lokale comités op te richten om de strijd in de arbeiderswijken te coördineren, terwijl in Iran vorig jaar Haft Tapeh-werknemers opriepen tot de heroprichting van arbeidersraden (7). Dit zijn slechts strohalmen vergeleken met hoe een echte klassebeweging eruit zou kunnen zien die in staat is om het kapitalisme omver te werpen. Alleen door binnen dit soort revoltes te handelen zal de Internationalistische Revolutionaire Partij van de toekomst worden gevormd op basis van het enige levensvatbare antikapitalistische programma: het programma van het internationale communisme, dat op zijn beurt is gestoeld op de lessen die zijn getrokken uit de strijd van de arbeiders in alle delen van de wereld en in de hele geschiedenis.
ER, 27 oktober 2019
Noten
(1) Ongeveer 60 procent van de bevolking (in het Midden-Oosten) is jonger dan 30 jaar. Het IMF schat dat de komende vijf jaar 27 miljoen jongeren de arbeidsmarkt zullen betreden. Ondertussen is de gemiddelde economische groei van de regio sinds 2009 een derde langzamer dan de acht jaar daarvoor. Het inkomen per hoofd van de bevolking is “bijna gestagneerd” en de jeugdwerkloosheid is “aanzienlijk toegenomen”, zegt het IMF.
(2) Zie Sudan: The Dictator Goes but the Regime Lives On.
(3) Zie Internationale solidariteit met de wilde stakingen van de Mexicaanse Maquiladoras.
(4) Benedict Mander, “Chili’s hervormingsbelofte om de protesten van de economen te betwisten”, Financial Times 24.10.19. De prijsstijgingen van de metro waren de laatste druppel voor Chileense arbeiders die nog steeds in een systeem leven dat gedomineerd wordt door neoliberale deregulering, ondanks het feit dat sinds het einde van het Pinochet-tijdperk het sociaal-democratische bondgenootschap van de Concertación al lange tijd aan de macht is. Net als sociaal-democraten overal elders, hebben zij al lang niet meer de pretentie om de arbeidersklasse te verdedigen.
(5) Met inbegrip van sommige anarchisten die lijken te denken dat alleen al het geweld van een beweging haar revolutionaire karakter bepaalt, zie bijvoorbeeld itsgoingdown.org.
(6) Robert Zoellick over de Wereldbank, Financial Times, 6.2.19.
(7) Zie Workers’ Strikes in Iran: This Time it is Different en eerdere artikelen op onze site.
Bron
Global Protests: The Relentless Capitalist Crisis Demands the Overthrow of the System in het nederlands vertaald en voorzien van enkele aanvullingen tussen vierkante haken door F.C. 13-11-2019.
arbeidersstemmen 