Trotski’s standpunt over de Sovjet-Unie als een gebureaucratiseerde arbeidersstaat, bracht na zijn overlijden de “IVde Internationale” tot deelname aan de Tweede Wereldoorlog aan de zijde van Rusland en de geallieerden. In 1947 dook een aan Trotski toegeschreven document op, waarin deze zijn standpunt lijkt te herzien. De Communistenbond “Spartacus”, voorgekomen uit het MLL-Front, publiceerde in zijn weekblad een vertaling met een krtisch commentaar op dit document. We plaatsen het tegenwoordig vrijwel onvindbare “testament” hier opnieuw.
Un testament de Leon Trotzky?
Onder deze titel geeft het Franse maandblad: „La revolutlon proletarienne” aanhalingen uit een artikel van de hand van Trotski (1). De redactie van bedoeld maandblad heeft het voorzien van de nodige commentaar; wij gaan er niet toe over, ook het commentaar te vertalen, maar hebben gemeend, dat dit „testament” zelf onder de aandacht van onze lezers moet worden gebracht.
Uit bedoeld artikel blijkt duidelijk, dat Trotski in 1939 bezig was met een herziening van zijn opvattingen. In 1939 dus, bij het begin, van de tweede wereldoorlog, wordt hij tussen hoop en vrees geslingerd, heeft geen vast omlijnd doel of plan, maar ziet dat de wereldverhoudingen totaal aan het veranderen zijn en moet, alle voorzichtigheid ter zijde latende, dan reeds erkennen, dat er van een enorm gevaar sprake is van de zijde van Rusland. De halfslachtige en verwarring stichtende slagzin „onvoorwaardelijke of voorwaardelijke verdediging van Sovjet-Rusland” wordt echter door Trotski genegeerd en hij sluit hiermede een episode af van foutieve en gevaarlijke theorieën, die reeds jarenlang de innerlijke verscheurdheid van de arbeiders in de hand heeft gewerkt.
Als we in deze zin het „testament” van Trotski willen zien, dan kunnen wij niet anders dan dankbaar zijn voor dit (een van zijn laatste) geschriften omdat de god van vele arbeiders vrijwillig van zijn troon is gedaald. Doch laten we nu Trotski zelf aan het woord:
„De tweede wereldoorlog is begonnen”…….
„Door deze oorlog wordt gedemonstreerd, dat de maatschappij niet langer kan leven op een kapitalistische basis. Tengevolge van deze oorlog komt het proletariaat te staan voor een nieuwe en mogelijke beslissende proef.
Als deze oorlog uitlokt…… een proletarische revolutie, gelijk wij zeker geloven, zal hij tevens rechtstreeks leiden tot de omverwerping van de bureaucratie in Rusland en een wederopbloei van de democratische Sovjets op een economische en culturele basis, die veel hoger zal staan.
In dit geval zal automatisch de vraag worden opgelost: is de Stalin-bureaucratie een klasse, of een uitwas van een arbeidersstaat? Het zal dan voor iedereen klaar worden, dat in het proces van de ontwikkeling van de wereldrevolutie, de Sovjet-bureaucratie maar een episode was van terugval.
Als in tegenstelling hiermede wordt aangenomen, om welke reden dan ook, dat de tegenwoordige oorlog geen enkele revolutie zal ten gevolge hebben, maar een terugval van het proletariaat, dan blijft er nog een ander uitgangspunt, n.l. het verdere verval van het monopolistisch kapitalisme en haar samenvloeiing met de staat, waardoor de ‘democratie’, overal waar deze nog bestaat, zich zal moeten laten vervangen door een totalitair regiem.
De onbekwaamheid van het proletariaat, om de leiding van de maatschappij in handen te nemen, zal dan waarschijnlijk leiden naar een ontwikkeling van een nieuwe klasse van uitbuiters van de bureaucratie af tot fascistisch Bonapartisme … Dit zal volgens alle beschikbare aanwijzingen een regiem van terugval zijn. aankondigend de terugval van alle civilisatie.
Een dergelijk resultaat verschijnt daar waar het proletariaat van vooraanstaande kapitalistische landen de macht in handen heeft, maar onmachtig is deze te behouden en loslaat, gelijk in Rusland, en overgeeft aan een bevoorrechte bureaucratie.
Wij zijn verplicht te erkennen, dat de ontaarde bureaucratie haar fundamenten niet heeft in de achterlijke staat van het land of in haar imperialistische omgeving maar in de totale onbekwaamheid van het proletariaat om een werkelijk leidende klasse te worden. Zo is het, terugblikkend in het verleden, ook nodig vast te stellen, dat in grote lijnen het Rusland van heden de voorbode is van een nieuw uitbuitingsregiem op internationale schaal.”
Trotski verklaart verder:
“Als deze sombere perspectieven werkelijkheid worden, dan zullen wij zeker aan de orde moeten stellen: de herziening van onze opvattingen over de tegenwoordige tijd en zijn leidende krachten.
In dit geval zal er zeker geen sprake meer zijn om op Rusland of de Stalinistische bende een schools etiket te blijven plakken, maar het historische wereldperspectief voor de volgende jaren, als … het niet voor de volgende eeuwen is, opnieuw onder de loep te nemen. Zijn wij de periode ingetreden van de sociale revolutie en de socialistische maatschappij of van de totalitaire, bureaucratische maatschappij, waarin wij verzinken? …
„Als het wereldproletariaat zich onbekwaam toont om meester van de maatschappij te worden, dan betekent dit de instorting van alle hoop op een sociale revolutie, want het is onmogelijk te wachten op betere en gunstiger condities voor deze wereldrevolutie”.
De „sombere perspectieven” zijn werkelijkheid geworden en Trotski is er niet meer om de „herziening” zelf ter hand te nemen. Dat heeft voor hem een van zijn leerlingen, de Amerikaanse schrijver Burnham gedaan in zijn geschrift: „The managerial revolution” (2), waarin alle hoop op een revolutie door het proletariaat over boord is gegooid en de verdere ontwikkeling van de mensheid verwacht wordt van de nieuwe leiders in de productie en de maatschappij, de intellectuelen.
De 4e Internationale, die toch in Trotski haar grote voorganger ziet, kon niet tot een „herziening” van haar standpunt à la Burnham komen. Had ze het wel gedaan, dan zou ze geen reden van bestaan meer hebben. Maar evenmin kan zij er aan ontkomen met Trotski te erkennen, dat haar opvattingen over de ontwikkelingsgang van de proletarische revolutie en daarmee in verband ook haar eigen taak, op foutieve stellingen is gebaseerd. Zij zal ze vroeger of later moeten herzien. Is zij in staat te erkennen dat haar uitgangspunt, de Russische revolutie, fout is als model voor de proletarische wereldrevolutie, dan is de weg vrij voor een openlijke en eerlijke uitspraak van de revolutionaire marxisten in de wereld, dan openen zich nieuwe perspectieven voor de ideologische eenwording van de revolutionaire strijd van het proletariaat.
Van dit alles is tot op heden nog niets te bespeuren. Maar de harde feiten van het wereldgebeuren spreken een nadrukkelijke taal, waarvoor zelfs de hardnekkigste tegenzin moet zwichten. Wij zullen niet nalaten deze taal te vertolken om zo de revolutionaire arbeiders van de 4e Internationale te helpen uit de verwarring en de tegenstrijdigheden van hun inzichten te geraken waarin zij gekomen zijn door zich blind te staren op de Russische revolutie als voorbeeld voor de revolutie van het proletariaat. Het zal de enige weg blijken te zijn om aan het lot van de Burnhams te ontgaan, n.l. het vertrouwen te verliezen in de kracht van het proletariaat, in de toekomst van het proletariaat, in de proletarische wereldrevolutie.
Bron: Un Testament de Leon Trotzky? in Spartacus 1947 nr. 46.
Transcriptie met lichte modernisering van de taal, correctie van enkele verfransingen en zetfouten: FC. augustus 2019.
Noten
1 De bron die Spartacus aanhaalt, wordt ingeleid door G.Sardet: “Un testament de Léon Trotsky?”, in la Révolution prolétarienne, Octobre 1947, p. 16/17. Ziehier een geheel andere tekst die Marxists.org presenteert als een Nederlandse vertaling van het testament, die blijkbaar de IV Internationale welgevallig is: Leon Trotski Testament. Ernest Mandel fulmineert met ruim 6000 woorden in Het ware testament van Trotski tegen “grotendeels vervalste documenten”. Het is opvallend hoe slecht vindbaar deze “vervalsingen” te vinden zijn op Internet.
2 Quertiwiki over Burnham, The managerial revolution, in de Engelse Wikipedia. Ironisch genoeg ontwikkelde Henk Canne Meijer zich na zijn vertrek uit Spartacus tot aanhanger van Burnham.
Meer lezen
arbeidersstemmen 