Deel 1 van de eerste Nederlandse vertaling van dit boek van de Duitse radencommunist Huhn.
Hfdst. 1 Trotski en de proletarische revolutie
I. [Van Narodniki tot beginnende sociaal-democratie in Rusland]
Het pre-Marxistische socialisme van Rusland, dat culmineerde in de beweging van de “Narodnaya Volya”, die door zijn karakter de uitdrukking was van de historisch noodzakelijke agrarische revolutie, was uiteraard gebaseerd op de boeren. Hun strijd tegen het tsarisme, die zoals bekend in terroristische vormen plaatsvond, bracht hen ertoe zich te wenden tot de door ENGELS zo scherp bekritiseerde theorieën van DÜHRING, volgens welke “het politiek-juridische element overheersend is”. In de jaren tachtig verloren de Narodniki echter hun hoop op het revolutionaire karakter van de boerenklasse. Ze moesten op zoek naar een andere sociale klasse waarvan de opstand hen in staat zou stellen, “om de gewapende macht over te nemen” en met de hulp daarvan een “economische omwenteling” uit te voeren. Pas vanaf dit moment heeft een bevolkingsgroep hun aandacht waarvoor ze eerder weinig belangstelling hadden getoond, namelijk de stedelijke arbeiders. Nu zouden deze de plaats innemen van de boeren die ze ooit probeerden voor zich te winnen.
Deze belangstelling van de Russische revolutionairen was in eerste instantie in geen enkel opzicht Marxistisch, dat wil zeggen dat er geen enkel besef was van de historische rol van het proletariaat om de burgerlijke maatschappij en het kapitalisme de doodsteek toe te brengen. De meerderheid van de Narodniki was er toen nog van overtuigd dat er in Rusland noch een modern kapitalisme, noch een modern proletariaat bestond. De voorhoede van het nationale bevrijdingsleger, de doodgraver van de oude feodaal-absolutistische sociale orde van het tsarisme, zou de partij van “Narodnaya Volya” zijn, die nogal boven het volk stond, zelfs boven de arbeiders, en was samengesteld uit verschillende maatschappelijke geledingen, maar bovenal uit intellectuelen. Toen de revolutionaire boerenbeweging niet tot stand kwam, moest de partij uit eigen beweging een opstand ontketenen. Deze hing dan volledig af van het gedrag van het leger en … de stedelijke arbeiders. Deze laatste werden alleen in aanmerking genomen als aspecten van de “technische opstand”, als pionnen in de “kunst van de gewapende opstand”.
In 1880 stuurde het uitvoerend comité van de partij “Narodnaya Volya” een document naar de afdelingen, waarin onder het kopje “Voorbereidende werkzaamheden van de partij” onder andere staat:
“De stedelijke arbeidersklasse, die van bijzonder belang is voor de revolutie, zowel vanwege haar locatie als vanwege haar relatief hoge opleidingsniveau, verdient daarom serieus de aandacht van de partij. Het succes van de eerste aanval hangt volledig af van het optreden van de arbeiders en het leger.”
Als gevolg daarvan zijn de opvattingen van de Narodniki over de organisatie en uitvoering van de politieke omwenteling deels van militaire aard en deels van conspiratieve aard. Hun historisch model was dat van de Franse Jacobijnen 1).
Alleen een man die de Narodnik-beweging verliet en niet langer de koers van de “Narodnaja-Volya” volgde omdat hij diep onder de indruk was van de zelfstandige beweging van de Petersburgse arbeiders in 1878 en die hem aanspoorde om MARX te bestuderen, GEORGI PLECHANOV, wees er sinds 1879 steeds weer op dat de Russische Revolutie gebaseerd moest zijn op de “klasse van de Russische toekomst”, namelijk de arbeiders. Hij werd de geestelijke vader van de jonge Lenin, die anderhalf decennium later schreef:
“Nu kan de Russische revolutionair eindelijk steunen op de klasse die elementair ontwaakt, nu kan hij eindelijk rechtstaan en zijn enorme krachten ontwikkelen.” 2)
Hieruit blijkt dat het niet de elementair ontwakende arbeidersklasse zelf is die eindelijk rechtop gaat staan en haar reusachtige krachten ontwikkelt, maar de Russische revolutionair die nu niet meer op de boeren, maar op de arbeiders leunt. Wie is deze Russische revolutionair? Het is nog steeds de intellectueel, zoals blijkt uit een van de weinige arbeiders die lid waren van de in 1895/96 opgerichte Petersburgse “Bond van de Strijd voor de Bevrijding van de Arbeidersklasse”:
“Het is eerlijk om te zeggen dat er in de jaren negentig van de vorige eeuw één arbeider op tien intellectuelen stond.” 3)
Een decennium voor de oprichting werden echter spontaan enkele marxistische kringen gevormd, onafhankelijk van de Narodniki, “gesteund door de arbeidersbeweging”. De Petersburgse groep “De Arbeider” bestond al een decennium voor de Bond en had contact opgenomen met Plekhanov. Deze onafhankelijke arbeiderskringen vonden al tastend hun weg naar de ideeën van Marx “onder de indruk van de kapitalistische realiteit, die luider sprak dan welke propaganda dan ook”. Maar pas tien jaar na de oprichting van de Strijdbond ontstonden er “sociaal-democratische”, d.w.z. politieke organisaties van socialistische arbeiders. De Petersburgse Strijdbond kon voor hen geenszins als voorbeeld worden beschouwd, omdat die net als de andere Bonden voor de bevrijding van de arbeidersklasse die later in andere steden werden opgericht, “voornamelijk” een “organisatie van intellectuelen” was, “die echter stevig verbonden is met de arbeidersmassa’s” 4). Maar hoe zag deze verbinding eruit? Al in 1897 uitten de elementair ontwaakte arbeidersleden van de St. Petersburgse Strijdbond hun verontwaardiging over het feit dat de leiding van de Bond in handen was van twee dozijn intellectuelen. Zij eisten een aandeel in het leiderschap en democratie binnen de organisatie. Beide werden destijds door LENIN afgewezen, onder andere omdat er geen behoefte was aan een speciale arbeidersklasse politiek! Een van de deelnemers aan dit debat heeft ons het volgende nagelaten:
“Lenin was tegen elke zelfstandige arbeidersorganisatie als zodanig; hij was tegen het toekennen van een speciaal controlerecht aan de arbeiders.” 5)
Zo komen de organisatorische principes van Narodnaya Volya duidelijk terug in de jonge Lenin, en zelfs in 1898 sluit hij de “opstand” (in de technische zin van militaire opstand) geenszins uit als een middel “om een beslissende slag toe te brengen aan het absolutisme”. 6) En we begrijpen zijn standpunt dat er geen speciale rechten konden worden toegekend aan de arbeiders-leden pas goed in het licht van zijn definitie van het partijlid: De revolutionaire arbeider moet “om volledig voorbereid te zijn op zijn werk, ook een beroepsrevolutionair worden”, schreef Lenin in 1902. Een halverwege ontwikkelde proletariër moet niet langer in de fabriek werken, maar moet door de revolutionaire intelligentsia worden opgevoed om “een beroepsmatige agitator, organisator, propagandist, koerier, enz. te worden” 7). De arbeider, die zich bij een bolsjewistische partij aansloot, moest zich dan ook volledig ondergeschikt maken aan deze “militaire organisatie van agenten” 8) !
Bron: Willy Huhn, Trotzki – der gescheiterte Stalin, 1952.
Wordt vervolgd
Vertaling: F.C.
[Toevoegingen van de redactie]
Noten van de auteur
1 B. Kritschewski, „Die russische revolutionäre Bewegung einst und jetzt“, in: „Die Neue Zeit“, IX. Jhg., Bd. I, 1890/1891, Nr. 20-22, S. 658-661.
2 M. Pokrowski, „Russische Geschichte von den ältesten Zeiten bis zum Jahre 1917“. Duitse vertaling en “inleiding” door A. Maslow. Berlin 1930,S.266. In dit verband is een vergelijking met de polemiek van Lenin tegen Trotski in mei 1914 bijzonder interessant: „Ausgewählte Werke“, Bd. I, Moskau 1946, S. 607 ff.
3 A. Schapowalow, „Auf dem Wege zum Marxismus“, Berlin 1926, S. 5.
4 M. Pokrowski, aaO, S. 264-266.
5 B. G. Gorew, „Aus der Vergangenheit der Partei“, 1924. Russischer Staatsverlag. Geciteerd in: Lenin, „Sämtliche Werke“, Bd. IV: „Die Periode der ‚Iskra‚“, 2. Halbband, S. 402.
6 W. I. Lenin, „Ausgewählte Werke“, Bd. I, 1946, S. 162.
7 W. I. Lenin, ebenda, S. 274-275.
8 W. I. Lenin, „Sämtliche Werke“, Bd. IV, 2; Fußnote auf S. 330. Diese fehlt in den „Ausgewählten Werken“, Bd.I, 1946 auf S. 309!
arbeidersstemmen 