Fabrieksraden en arbeiderscontrole in Rusland 1917

Deel 6 van de eerste Nederlandse vertaling van Willy Huhn: Trotski – de mislukte Stalin

IV

Op 26 augustus (13 augustus volgens de Juliaanse kalender) 1917 – dat wil zeggen enkele weken voordat Lenin zijn programma van het staatskapitalisme en de arbeiderscontrole van de productie schreef (medio september 1917: “De dreigende catastrofe en hoe die te bestrijden”, dat eind oktober 1917 werd gepubliceerd!), stelde Trotski al vast dat de sovjets

“in elk bedrijf de alleenheerschappij van de kapitalisten hadden verdrongen en in elk bedrijf het republikeinse regime hadden ingevoerd”.

Maar hij voegt eraan toe dat dit “kapitalistische anarchie” uitsluit en dit vat hij duidelijk letterlijk op als kapitalistische “staatsloosheid”, want hij vervolgt dat dit “zo snel mogelijk staatscontrole van de productie vereist”. De afschaffing van de alleenheerschappij van de kapitalisten in de bedrijven en de invoering van het “republikeinse regime” in de ondernemingen vereisen dus nog steeds de controle van de staat over de productie, ook al is de controle al in handen van de arbeiders zelf.

Maar wat wordt in augustus 1917 bedoeld met de staat die de controle zou moeten overnemen? (Trouwens: naast, boven of zonder arbeiderscontrole over de productie?) De voorlopige regering, die uit de sovjets was voortgekomen, had de raden, d.w.z. hun hoogste vertegenwoordigers, waarvan de meerderheid ofwel mensjewieken ofwel sociaal-revolutionairen waren, langzamerhand getemd. Trotski beweert dat de raden, die door de elementaire drang van de massa’s tot enorme hoogten waren verheven, onder leiding van deze twee partijen alle politieke betekenis hadden verloren. Hij beschrijft op uitstekende wijze de interne tegenstrijdigheid van deze kleinburgerlijke democratie: enerzijds stelde ze de politieke macht ter beschikking van de bourgeoisie en “neutraliseerde” deze door hun coalitie met de burgerlijke partijen; anderzijds moest ze, om een macht binnen de coalitie te vertegenwoordigen, de sowjets als haar eigen organen verdedigen, maar ze verhinderde daarmee opnieuw dat de burgerlijke voorlopige regering een bestuursapparaat van het oude type in het land zou creëren respectievelijk het oude gezag zou vernieuwen. Zo ontwikkelde de “dubbele regering” in 1917 in Rusland hetzelfde alternatief als in Duitsland in 1918:

“Of de sovjets nemen de macht over, of de kapitalistische regering moet de sovjets vernietigen.”

Dus welke staat zou de productie in handen van de staat moeten nemen, anders dan een “Sovjetmacht”? Maar dan zou de controle van de productie door de staat slechts een concentratie en een politieke samenvatting kunnen zijn van de controle van de productie die al door de bedrijfsraden werd uitgeoefend. Wat anders? Eén ding is in ieder geval zeker: de Russische proletariërs hebben de politieke concentratie van de arbeidersraden al uit eigen beweging begrepen. Trotski zelf verklaarde dat het initiatief voor de bijeenroeping van het All-Russische Congres van Arbeidersafgevaardigden afkomstig was van de fabriekscommissies en beperkte de rol van de partij tot het ondersteunen van dit initiatief (30 resp. 17 augustus 1917). Tegelijkertijd wil Trotski de centrale uitvoerende comités van de Sovjets, die door de mensjewieken en de sociaal-revolutionaire leiders tot onbeduidendheid zijn gereduceerd, bestrijden met de Petersburgse Sovjet, die gebaseerd is op de voorhoede van de arbeidersklasse en de bijbehorende soldaten, als “centrum van de nieuwe revolutionaire mobilisatie van de arbeiders, de soldaten en de boerenmassa’s voor de strijd om de macht”. Hier lijkt het dus zo dat Trotski meent dat de bolsjewistische partij (alleen zij kan immers de voorhoede zijn van de arbeidersklasse!) zich niet baseert op de raden, maar de raden op de partij. Er wordt echter al snel gezegd dat het Al-Russische Congres van Afgevaardigden van de Arbeiders zich scherp en onverzoenlijk moet verzetten tegen de tactiek van het Centraal Uitvoerend Comité, dat op “revolutionair-bureaucratische hoogten” zweeft:

“Dit kan echter alleen worden bereikt als het proletariaat, als klasse, zijn eigen gecentraliseerde organisatie op rijksniveau creëert,”

Het Al-Russische Congres van Arbeidersraden vertegenwoordigt dus niet de politieke concentratie van de arbeidersklasse, maar het heeft een speciale centralistische politieke organisatie nodig voor zijn juiste leiding, en daarom moet de partij daarboven staan. Om een historische vergelijking te maken, verwijst Trotski naar de Franse Revolutie van 1848, waarin het proletariaat de heldhaftige inspanningen tot zelfstandige actie zou hebben gedaan,

“Maar het beschikte niet over een duidelijke revolutionaire theorie, noch over een gezaghebbende klasseorganisatie.”

Daarmee wordt duidelijk naar voren gebracht dat een All-Russisch Congres van Arbeidersraden geen gezaghebbende klasseorganisatie is, maar dat alleen de centralistische bolsjewistische partij dit is.

Trotski definieert de rol van deze partij in de Jakobijnse betekenis. Ook in Rusland is het een kwestie van het uitvoeren van een burgerlijke revolutie zonder en tegen de bourgeoisie, en:

“Alleen de Jacobijnse dictatuur gaf de eerste Franse Revolutie haar hoofdbetekenis, bestempelde haar als een grote revolutie, en toch kon deze dictatuur niet alleen zonder de bourgeoisie worden uitgevoerd, maar uitsluitend rechtstreeks tegen haar… Het is duidelijk: de Jacobijnen maakten de burgerlijke revolutie zonder de bourgeoisie.”

Trotski geeft toe dat de Jacobijnen ook tot de kleinburgerlijke democratie behoorden, maar ze onderscheidden zich van de mensjewieken en de sociaal-revolutionairen, omdat ze zich desondanks niet op de kleinburgerij hebben gebaseerd, maar op het pre- en vroege proletariaat:

“De Jacobijnen baseerden zich op arme en bezitloze klassen, waaronder het toenmalige proletariaat, dat nog niet als klasse was uitgekristalliseerd.” ¹)

Maar in Rusland had het proletariaat zich niet alleen al als klasse uitgekristalliseerd, het had zich zelfs spontaan in de raden georganiseerd; blijkbaar had het geen Jakobijnen meer nodig. Als het echt zo is dat het Parijse pre- en vroege proletariaat, de Sansculottes, de Jacobijnen nog nodig had, dan lijkt het erop dat de moderne Jacobijnen in Rusland in 1917 het Petersburgse proletariaat nodig hadden om überhaupt aan de macht te komen.

We worden hier geconfronteerd met het feit dat ook Trotski uiteindelijk heeft gekozen voor de macht van de (Jacobijnse) partij en dus tegen de macht van de (socialistische) raden. En dit was het geval nog voordat de bolsjewistische partij de macht greep ²).

En dezelfde Trotski die in 1924 moest toegeven dat de Sovjets in 1917 in het populaire bewustzijn de dragers van de macht waren, gaf al een half jaar na de bolsjewistische “staatsgreep” publiekelijk en als vanzelfsprekend toe dat de bolsjewistische partij

“momenteel (21 april 1918) verschijnt als de leidende partij in de sovjets, de organen van de macht“.

Er is dus eigenlijk geen sovjetmacht meer, maar er zijn wel organen van (partij)macht, dat wil zeggen de sovjets. ³) Het is niet nodig om te zeggen wie daadwerkelijk de macht heeft en die uitoefent via de organen van de macht. Het duurt niet lang, slechts tot 7 december 1919, en Trotski zal voor een Radencongres (op het VII-de Sovjetcongres) verklaren dat de bolsjewistische Partij een nieuwe orde van samoerai-ridders is :

“Ooit waren we geïnteresseerd in de Japanse kaste van samoerai die in de naam van het collectief, het nationale geheel, nooit halverwege stopten. Ik moet zeggen dat we in de persoon van onze commissarissen, de militante communisten die aan het hoofd marcheren, een nieuwe communistische samoerai-orde hebben gekregen die weet hoe ze moet sterven voor de zaak van de arbeidersklasse – zonder kastevoorrechten.” ⁴)

Maar dat deze nieuwe bolsjewistische samoerai-orde ook andere functies had, blijkt uit een bevel van het revolutionaire krijgstribunaal van 8 augustus 1918, dat in de speciale trein van Trotski werd uitgevaardigd en werd ondertekend in zijn hoedanigheid van volkscommissaris van het leger en de marine en voorzitter van de Opperste Militaire Sovjet. Er wordt onder meer gesteld:

“Kameraad KAMENSHIKOV, de door mij benoemde commandant van de beveiliging van de spoorlijn Moskou-Kazan, heeft bevolen dat in Murom, Arsamas en Sviasjsk concentratiekampen worden opgericht, waarheen alle duistere agitatoren, contrarevolutionaire officieren, saboteurs, parasieten en speculanten zullen worden overgebracht, behalve degenen die op de plaats van de misdaad worden neergeschoten of door het revolutionaire krijgstribunaal tot andere straffen worden veroordeeld.” ⁵)

Trotski moet daarom worden beschouwd als de bolsjewiek die als eerste verantwoordelijk was voor de oprichting van concentratiekampen in “Raden-Rusland”. We zullen in een andere context beschrijven hoe Trotski, aan het hoofd van de krijgsmacht, de soldatenraden van hun macht heeft beroofd, waarmee de eerste bres in het radenstelsel werd geslagen en de basis werd gelegd voor het bolsjewistische Bonapartisme.

Wordt vervolgd

Bron: Willy Huhn, Trotzki – der gescheiterte Stalin, 1952.

Vertaling: F.C.

[Toevoegingen van de redactie]

Noten van de auteur

1 Leo D. Trotzki, „Der Charakter der russischen Revolution“, aaO, p. 10, 14-15, 39 en 42-45.

2 Vanzelfsprekend leiden mijn opmerkingen vandaag tot een aanzienlijke correctie van mijn standpunt over het Trotskisme in 1950 (vgl. nrs. 21 en 24); ik kan zelfs niet vasthouden – zoals in juli en oktober 1950 – aan de aanduiding ervan als uitdrukking van de “internationale proletarische revolutie”, als “vertegenwoordiger van het internationale proletarische socialisme” in de zin van een relativering ten opzichte van het Leninisme en het Stalinisme.

3 Leo D. Trotzki, „Die Sowjetmacht und der internationale Imperialismus“, Promachos-Verlag Belp-Bern 1918, p. 17.

4 W. Antonow-Owsejenko, „Der Aufbau der Roten Armee in der Revolution“, Hamburg 1923. Geciteerd van p. 79.

5 Wl. Kossowski,”Das bolschewistische Regime in Rußland“. Mit einem Vorwort von Hermann Greulich, Olten/Schweiz 1918. „Anhang“, p. 72-73. (De auteur was toen lid van het Centraal Comité van de Joodse Sociaal-Democratische Partij “Bund”, de oudste arbeidersorganisatie in het vestigingsgebied van de Joden van Rusland.)