Milieu: hervorming of vernietiging van het kapitalisme?

Illustratie: de huidige vernietiging van de natuur. “Samenvatting van de belangrijkste categorieën van milieuveranderingen, uitgedrukt in een procentuele verandering ten opzichte van de in de tekst vermelde uitgangssituatie. Rood geeft het percentage van de categorie aan dat beschadigd, verloren of anderszins beïnvloed is, terwijl blauw het percentage aangeeft dat intact is, overblijft of anderszins niet beïnvloed is.” Bron: zie noot 1)

De Covid-19 pandemie heeft massa’s mensen over de hele wereld bewust gemaakt van de de onhoudbaarheid van het huidige maatschappelijke systeem. Voor wie een beetje nadenkt, realiseert zich dat bij behoud van intensieve veeteelt door de massale ophoping van koeien, varkens en kippen nieuwe dodelijke virussen zullen ontstaan en de mensheid zullen bedreigen. Ondertussen gaan het massale uitsterven van soorten, de opwarming van de aarde door in een tempo dat zelfs wetenschappers nauwelijks kunnen bevatten. Massale migratie door klimaatverandering, meer pandemieën en conflicten over grondstoffen zijn het gevolg. De wetenschappers die dit deze week vaststellen in een rapport, adviseren hervorming van het kapitalisme door een einde te maken aan ‘voortdurende economische groei’, vervuiling te belasten, grote bedrijven in hun macht te beperken en het gebruik van fossiele brandstoffen zo snel mogelijk te beëindigen. Ze spreken van een andere economie met ‘meer onderwijs’, ‘meer gelijkheid’, een betere positie van vrouwen, ‘verlaging van de levensstandaard in het rijke Westen’ om een eerlijkere verdeling van het welzijn over de wereld mogelijk te maken. ¹)

Het is opvallend dat het huidige maatschappelijke systeem steeds meer ‘kapitalisme’ wordt genoemd. Maar dan wel in combinatie met de eis dat het kapitalisme ‘hervormd’ moet worden door … ‘de mens’ . Als we deze manier van denken overnemen, wie anders zal dan vervuiling belasten, de macht van grote bedrijven ‘beperken’, het gebruik van fossiele brandstoffen ‘zo snel mogelijk’ beëindigen, enz., anders dan … de staat? Dezelfde staat die imperialistische oorlogen voert om grondstoffen en energiebronnen voor ‘zijn’ multinationals veilig te stellen en die zijn ‘eigen’ bevolking in ‘ethnische’ hokjes stopt om ze in werkloosheid te laten wegrotten en als criminelen te behandelen. Zie bijvoorbeeld de toeslagenaffaire in Nederland. De marginalisering van een deel van de bevlking, gaat zo ver dat mensen openlijk op straat worden vermoord door de politie, of achter gesloten deuren in politiecellen. Uit de USA kennen we dit van ‘Black Lives Matter’, maar ook uit België, zie rellen in Brussel deze week. Het ‘tolerante’ Nederland kent vele incidenten van racistisch politiegeweld b.v. in Den Haag en Rotterdam. De staat, ondanks dat hij zich opleukt, zoals in de Verenigde Staten met de vervanging van Trump door Biden/Harris, in Nederland met het aftreden van de regering Rutte, blijkt steeds meer de belangenbehartiger van het grootkapitaal. Van dit grootkapitaal wordt nu geëist dat het ‘voortdurende economische groei’ opgeeft. Maar deze noodzaak tot ‘accumulatie’ is niet alleen een speeltje van bonusbeluste topmanagers, ze is eigen aan het kapitalisme. Het moet voortdurend winst maken, producten en diensten op de markt te gelde maken en meer kapitaal opstapelen. Daarom kan het kapitalisme niet hervormd worden, maar alleen vernietigd.

Het is opvallend dat het moment dat economen zich ongerust maken om de gigantische hoeveelheden geld die de staat in de economie pompt om de economie op gang te houden en het beetje economische ‘groei’ in stand te houden dat het kapitaal rest, dat juist op dit moment dat de economische recessie weer de kop op dreigt te steken, milieuwetenschappers een einde eisen aan de ‘voortdurende economische groei’ door … ‘verlaging van de levensstandaard in het rijke Westen’, lees van de massa van de bevolking. De oplossingen die de wetenschappers van Stanford vragen van de multinationals en van de staat zijn onmogelijk omdat het kapitalisme zich niet laat hervorming in zijn fundamentele economische bewegingswetten. Wat wel mogelijk is als de accumulatie van kapitaal stagneert – zo weten we uit vorige economische crises -, is dat men de massa van de bevolking voor de kosten van de crisis laat opdraaien, door het verder verlagen van de inkomens van zowel de werkende als de werkloze werknemers, de gepensioneerden zowel als scholieren en studenten, door verder te bezuinigen op de zorg, onderwijs en huisvesting. Dat is waar de voorstellen van de milieuwetenschappers op neer zullen komen. Maar daarmee kan het kapitalisme zich weer herstellen, en zijn vernietiging van de natuur en zijn oorlogen voortzetten. Wat dan wel?

Wanneer niet ‘de mens’ of de staat een einde kunnen maken aan de vernietiging van de natuur door een winsten najagend bedrijfsleven, dan zijn het wel de werkende en de werkloze werknemers, de gepensioneerden, scholieren en studenten die dit kunnen. Zij kunnen een einde maken aan het kapitalisme door de strijd om lonen en uitkeringen, de strijd tegen de achteruitgang van de zorg, onderwijs en huisvesting consekwent verder te brengen vanuit hun gezamenlijk belang als …. arbeidersklasse.

_______

1 Volgens een rapport van groep wetenschappers van de Universiteit van Stanford (Trouw, 15-1-2021), Underestimating the Challenges of Avoiding a Ghastly Future, in Front. Conserv. Sci., 13 January 2021.