Een marxistische analyse van de komende crisis I

Voorwoord van de vertaler bij de publicatie in het Nederlands

Het artikel dat we hierbij publiceren, is om meerdere redenen van groot belang.

Dit artikel stelt tegenover de vele gangbare eenzijdige marxistische verklaringen voor de crisisverschijnselen van het kapitalisme een verklaring uit vele oorzaken, die in elke crisis in telkens andere chaotische combinaties naar voren komen. Het artikel toont aan dat deze benadering ook die van Marx was. Maar het blijft niet stil staan bij een beroep op Marx, het laat aan de hand van statistisch materiaal ook zien dat de multifactoriële benadering in de praktijk een betere verklaring geeft. We publiceren dit als deel I van het artikel onder de titel Een multifactoriële verklaring van de crises.

In Deel II komt De komende crisis aan de orde. Daarin komen meerdere factoren naar voren die nu al in de financiële wereld en in de reële wereld van de productie werkzaam zijn, en die in combinatie zullen uitlopen op een crisis die veel dieper zal zijn dan de vorige. Tot slot schetst het artikel drie alternatieven voor het kapitaal om uit deze crisis te komen, gezien een kapitalistische ‘oplossing’ onvermijdelijk is zolang als de arbeidersklasse geen einde maakt aan deze rampzalige chaotische productiewijze.

Twee economische wetmatigheden die tot crisis leiden

 De multifactoriële verklaring van de crises richt zich met name tegen twee eenzijdige verklaringen, die elkaar bestrijden omdat zij menen de enige en juiste marxistische verklaring te geven:

• De theorie van de tendentiële daling van de winstvoet volgens Paul Mattick;
• De theorie van de verzadiging van de afzetmarkten volgens Rosa Luxemburg.

We stelden eerder in “Wat de arbeidersklasse is en wat ze kan zijn”:

“Beide economische wetmatigheden gaan elk in op een ander aspect van de crisis. Beide zien echter als diepere oorzaak van de crisis het voortbestaan van loonarbeid in een periode dat deze historisch achterhaald is.” (“Wat de arbeidersklasse is en wat ze kan zijn”.

Beide aspecten van de crisis vullen elkaar aan en hangen met elkaar samen, de winstvoet als een intern mechanisme en de afzetmogelijkheden als externe werking. Laatste aspect wordt in de tekst, evenals bij Marx, aangeduid als het probleem van de ‘valorisatie’, de ‘realisatie’, of in slechte vertaling de ‘verwezenlijking’ van de waarde. Daarmee wordt bedoeld het probleem voor het kapitaal om bij gebrek aan afzetmogelijkheden op betaalkrachtige markten, de geproduceerde waarde om te zetten in geld. Daarmee is het ook onmogelijk om de van de arbeiders afgeperste meerwaarde te verzilveren als winst.

Bij wijze van inleiding geven we hier nog eens onze uiterst beknopte beschrijving van beide verklaringen:

“Voor het kapitaal is uiteindelijk winststreven absoluut noodzakelijk om te kunnen voortbestaan. De winst komt voort uit de loonarbeid die maakt dat de arbeiders meer aan waarde produceren dan dat zij in loon uitbetaald krijgen en dus kunnen consumeren. Hieruit volgen twee met elkaar samenhangende wetmatigheden die uiteindelijk tot zware economische crisissen leiden:

• Individuele kapitalen passen mechanisering, automatisering en robotisering toe om te besparen op de inzet van arbeid in het productieproces. Op den duur leidt dat tot een toename van de investeringen in machines e.d. ten koste van de investeringen in arbeid, terwijl de meerwaarde ten opzichte van de totale investeringen afneemt. Dat verschijnt onvermijdelijk als een dalende winstvoet.
• Het kapitalisme kan niet voldoende afzetmogelijkheden vinden bij zijn eigen arbeiders of kapitalistenklasse. Aanvankelijk wordt dit probleem opgelost met het veroveren van steeds meer voorkapitalistische markten en met het produceren van productiemiddelen (machines e.d.) die uiteindelijk weer moeilijk afzetbare consumptiegoederen produceren. Begin van de 20ste eeuw zaten de kapitalistische landen elkaar steeds meer in de weg tijdens de imperialistische verovering van de wereld en ontbrandde een interimperialistische oorlog, de Eerste Wereldoorlog. Sindsdien worden op enorme schaal vernietigingsmiddelen (wapens) geproduceerd in plaats van productiemiddelen en consumptiegoederen.”

Het artikel focust zich in zijn analyse van de vele factoren en ‘aggregaten’ die Marx noemde terecht op de winstvoet. Dit roept enkele vragen op die we bij deel II aan de orde zullen stellen.

Enige voorkennis is vereist

Elke marxistische analyse van de crisis veronderstelt bij de lezer enige kennis van de marxistische economie. Of beter gezegd, van de marxistische kritiek op de burgerlijke economie, in de betekenis van zowel de chaotische wijze waarop in het kapitalisme productie en consumptie zijn ‘geregeld’, als van kritiek op de burgerlijke economische ‘wetenschap’.

Elke lezer die bij het lezen het gevoel heeft dat hij deze basiskennis van het marxisme mist, kan zich die eigen maken door bestudering van een aantal teksten. Hier volgt een keuze van enkele basisteksten die over het algemeen marxistische economische begrippen plaatsen in een breder historisch, maatschappelijk en politiek kader.

1. “Wat de arbeidersklasse is en wat ze kan zijn”. https://arbeidersstemmen.wordpress.com/voor-een-beter-begrip/wat-de-arbeidersklasse-is-en-wat-ze-kan-zijn/
2. Marx/Engels “De Duitse Ideologie” Deel 1 Feuerbach. In deze tekst ontwikkelen Marx en Engels voor het eerst op omvattende wijze hun opvatting over de geschiedenis en de rol van de arbeidersklasse daarin. Naast belangrijke economische begrippen komt de methode van het historisch en dialectisch materialisme op een bijzonder frisse manier naar voren. https://www.marxists.org/nederlands/marx-engels/1845/duitse_ideologie/
3. Marx/Engels “Het Communistisch Manifest” https://www.marxists.org/nederlands/marx-engels/1848/manifest/manif1.htm. Marx en Engels bespreken de crisesverschijnselen van het kapitalisme en haar gevolgen voor het proletariaat binnen het kader van een (inmiddels achterhaald) programma voor de proletarische revolutie.
4. “Loonarbeid en Kapitaal” https://www.marxists.org/nederlands/marx-engels/1849/1849loonarbeid.htm
5. Marx “Voorwoord tot de bijdrage tot de politieke economie” https://www.marxists.org/nederlands/marx-engels/1859/1859voorwoordbijdrage.htm
6. Marx “Loon, Prijs en Winst” https://www.marxists.org/nederlands/marx-engels/1865/1865loonprijs.htm
7. Paul Mattick “Wat is communisme?” 1934. Mattick laat zien wat gebeurt met belangrijke begrippen als meerwaarde, constant en variabel kapitaal, als de arbeiders de macht in handen hebben en direct de bedrijven zelf beheren. http://www.aaap.be/Pages/Transition-nl-Mattick-1934.html

Men maakt zich het beste de inhoud van elk van deze teksten eigen door zelfstudie, gevolgd door discussie in een groep. Mocht je zo’n groep kunnen vormen, aarzel dan niet om mijn begeleiding in te roepen. Ook individuele vragen zijn welkom op FredoCorvo@gmail.com of als Reactie op deze pagina, alwaar je ook kritische opmerkingen kan posten.

Deel I Een multifactoriële verklaring van de crises:

Een marxistische analyse van de komende crisis; deel I

Een marxistische analyse van de komende crisis; deel II

Deze tekst maakt deel uit van de basisteksten marxisme – radencommunisme voor individuele zelfstudie, voor studie- en discussiegroepen.