Zes economische indicatoren die de recessie aankondigen

20.06.2018. Artikel van het Spaanse blog Nuevo-curso (1), in het Frans vertaald en aangevuld door Robert Bibeau.

Zes economische indicatoren die de recessie aankondigen

BBP per inwoner van de VS

De algemene tendens van de kapitalistische economie is een daling van de gemiddelde winstvoet. Dit komt vooral naar voren in een neerwaartse trend in de groei van het BBP per hoofd van de bevolking. Jaar na jaar neemt het BBP per hoofd van de bevolking tijdens groeiperioden steeds minder toe (rode lijn in figuur 1) en keldert dieper en dieper in tijden van recessie (rode lijn in figuur 1). De politiek van Trump, de obsessie met de handelsbalans en de betalingsbalans die zo ver gaat om de militaire strategie uit Amerika te koppelen aan het doel een einde te maken aan het tekort, laat een wanhopige poging zien om deze trend te keren. Sinds 1945 zijn er 10 periodes van recessie geweest, waarvan de ernstigste zich in 2008 heeft voorgedaan.

Figuur 1. Jaarlijkse verandering van het Bruto Binnenlands Product (BBP) per hoofd van de bevolking, VS, met inflatiecorrectie. Grijs: recessies. Er is een verdieping van periodes van recessie (onder nul), terwijl de groeifasen korter en steiler worden (boven de nullijn).

Sinds de wederopbouw in de Verenigde Staten is het verloop van de expansiefasen in de Verenigde Staten ingekort en zijn de periodes van recessie verdiept. Dit is wat de Verenigde Staten proberen terug te draaien door hun bondgenoten en concurrenten verhoogde invoertarieven op te leggen.

Het aandeel van de lonen in het BBP van de VS

Deze algemene trend wordt bevestigd door het aandeel van de lonen in het totale BBP. Tussen 1960 en 2015 is het aandeel van de lonen in het BBP van de VS gestegen van 51% tot 43%, terwijl het aantal werknemers is toegenomen, wat neerkomt op een aanzienlijke daling van de koopkracht van de Amerikaanse huishoudens (figuur 2).

*Figuur 2. Het aandeel van de lonen in het Amerikaanse BBP.*

Verkopen per hoofd van de bevolking

Dit wordt bevestigd in figuur 3, die aangeeft dat de reëele verkopen per hoofd van de bevolking in de Verenigde Staten gestaag dalen. Gedurende meerdere decennia toont de index een algemene verarming van de arbeiders, ondanks de exponentiële verrijking van een kaste van miljardairs (585 Amerikaanse staatsburgers van 2208 wereldwijd), nu vertegenwoordigd door een van hen als uitvoerende macht van de stervende staat. (2)

Figuur 3. Reëele verkopen per hoofd van de bevolking in de Verenigde Staten.

De Duitse economie

De Duitse economie beeft al onder de dreiging van een handelsoorlog. In tegenstelling tot de officiële prognoses daalden de orders van de Duitse industrie in april met 2,5%. Dit is de derde achtereenvolgende maand waarin bestellingen worden verlaagd. Historisch gezien voorspelt een opeenvolging van drie dalingen een recessie (figuur 4).

Figuur 4. Orders van de Duitse industrie, maandelijkse veranderingen in percentages.

Net zoals de dreiging van een oorlog in de regio van de Perzische Golf, na de terugtrekking door de VS uit atoomdeal met Iran genoeg was om de prijs van olie op te drijven, is het dreigement van de VS met een wereldwijde oorlogshandel genoeg om een daling van industriële orders in Duitsland gedurende drie opeenvolgende maanden tot stand te brengen, zoals weergegeven in figuur 4. (3)

Achteruitgang van internationale investeringen

In de afgelopen jaren hebben sommige landen zoals Spanje en Brazilië hun concurrentiepositie dankzij buitenlandse investeringen gered (figuur 5) . Zelfs als we de fundamenteel onproductieve aard van deze investeringen vergeten (onroerend goed en aandelenmarktspeculatie), belemmert de loutere dreiging van een handelsoorlog de groei van het BBP van elk kapitalistisch land.

Figuur 5. Dalende internationale investeringen.

Conjunctureel profiteren sommige landen zoals Frankrijk tijdelijk van de verplaatsing van kapitaal na de dreiging van de Britse Brexit. Maar de wereldwijde trend kondigt een sterke daling van de investeringen aan, te beginnen met die van Chinees kapitaal: er is al sprake van een wereldwijde daling van 23% van de internationale investeringen (figuur 5).

Kapitaal ontvlucht vooral de Verenigde Staten (- 39,8%) en het is om deze tendens om te keren dat Donald Trump zijn handelsoorlog intensiveert, de inflatie stimuleert en om een stijging van de rente op leningen vraagt ( Figuur 5).

De val van buitenlandse investeringen gevolgd door een handelsoorlog trof het eerst een aantal zwakkere landen, maar het zal binnenkort alle kapitalistische landen treffen. China sloot de kraan voor buitenlandse investeringen (+ 1,5% in 2017). Figuur 5 laat zien dat de Verenigde Staten niet langer de leidende rol spelen in de geglobaliseerde economie, waardoor ze hun bondgenoten dwongen om een nieuwe mentor te zoeken, zoals de laatste G7-top heeft aangetoond. (4)

Nieuwe handelsoorlog

De G7-top in Canada, door Donald Trump gefrustreerd, omvat veel meer dan het begin van de handelsoorlog. Hij markeert het einde van de wereldhandelsorde die is ingesteld na de Tweede Wereldoorlog, en die vervolgens opnieuw in evenwicht werd gebracht in 1990 na de ineenstorting van de USSR. Analisten hebben het effect van deze nieuwe handelsoorlog op het BBP berekend in vier scenario’s.

In het “beste” geval verhoogt de VS de invoertarieven en andere landen reageren niet, waardoor het waargenomen inflatoire effect zou beperkt zou blijven. Dit scenario is al achterhaald omdat alle getroffen landen hebben aangekondigd dat ze zullen reageren op de claims van Amerikaanse “chantage”. Op 16 juni gaf het IMF een verklaring af waarin stond: “Het IMF dringt er bij deze landen op aan handelsgeschillen op te lossen zonder toevlucht te nemen tot importheffingen en andere belemmeringen”. In naam van de ‘nationale veiligheid’ heeft Washington invoerheffingen opgelegd op staal en aluminium, onder meer uit China, Europa, Canada en Mexico. Deze tweestrijd zal waarschijnlijk “een cyclus van vergelding creëren”, waarschuwt het IMF en het is een aanmoediging aan “landen om invoerbeperkingen in naam van hun nationale veiligheid” in te stellen, waardoor de toevoer van Amerikaanse multinationals wordt verstoord, en “de meest kwetsbare opkomende landen worden getroffen.”(5)

In het tweede en derde scenario van de experts reageren Europa en China op de Verenigde Staten met gematigde vergeldingsmaatregelen en vallen elkaar niet aan. Het inflatoire effect op de prijzen in het algemeen en op het lenen van geld is belangrijk, maar blijft beperkt. Beide aannames lijken te zijn uitgesloten omdat Europa vergeldingsmaatregelen tegen de VS heeft aangekondigd en preventieve maatregelen heeft genomen tegen de waarschijnlijke dumping van Chinese producten met overcapaciteit.

In het vierde scenario nemen de vergeldingsmaatregelen toe, gevolgd door wederzijdse tussen Europa en China. Zo zijn Europa en Canada al begonnen aan hun handelsoorlog tegen China. Dit laatste scenario, van een spiraal van wederzijdse vergeldingsmaatregelen, is het ergste en het meest waarschijnlijke. De groei van het BBP zal rechtstreeks worden getroffen en zal leiden tot een geglobaliseerde recessie (aangezien de economie geglobaliseerd is). Volgens specialisten zal de handelsoorlog tussen de Verenigde Staten, China en Europa, het effect hebben dat over twee jaar de groei van de eurozone en van Amerika te niet is gedaan, en zal deze ook van invloed zijn op de Chinese economie en wereldwijd, zoals getoond in Figuur 6.

Figuur 6 Cumulative veranderingen BBP over twee jaar.