De houding van Trotski en Lenin ten opzicht van de raden van 1917

Deel 5 van de eerste Nederlandse vertaling van Willy Huhn: Trotski – de mislukte Stalin

III

We moeten eerst vaststellen dat de Russische Revolutie van 1917 dichter bij de voorspelling van Trotski in 1905 kwam dan bij die van Lenin. Martynov merkte later op dat het beeld dat Trotski in 1905 van de komende tweede Russische Revolutie schetste, zeer nauw aansloot bij de fase van 1917 tot 1920 (1923), dat wil zeggen de fase van het zogenaamde “oorlogscommunisme” ¹) Dit is ongetwijfeld in grote lijnen waar; slechts op één, zij het zeer belangrijk punt was Trotski ondertussen volledig van gedachten veranderd: over de kwestie van de betrekkingen tussen de partij en de raden. In 1905/06 zag Trotski de relatie tussen de partij en de massabeweging nog steeds op dezelfde manier als Rosa Luxemburg en had hij er ook zo over geschreven:

“De taak van de socialistische partij was en is het bewustzijn van de arbeidersklasse te revolutioneren, net zoals de ontwikkeling van het kapitalisme de sociale verhoudingen heeft gerevolutioneerd. Maar het agitatie- en organisatiewerk in de gelederen van het proletariaat leidt tot een zeker innerlijk conservatisme. In de Europese socialistische partijen, en vooral in de machtigste onder hen – de Duitse – is een soort conservatisme ontstaan dat opzwelt naarmate de massa’s meer worden omarmd door het socialisme en naarmate het niveau van organisatie en discipline van deze massa’s hoger is. Het is dus mogelijk dat de sociaaldemocratie, als organisatie die de politieke ervaring van het proletariaat belichaamt, op een gegeven moment een onmiddellijke belemmering wordt in de openlijke botsing van de arbeiders met de burgerlijke reactie. Met andere woorden, het propagandistisch-socialistische conservatisme van de proletarische partij kan op een gegeven moment de directe machtsstrijd van het proletariaat belemmeren.”

Deze constatering ²) lijkt ons in het bijzonder van toepassing op de verhouding van de socialistische partijen tot de raden in deze revolutie. En er zal worden uitgelegd dat de houding van de socialistische partijen na het uitbreken van de Februarirevolutie van 1917 niet fundamenteel verschilde van die van twaalf jaar eerder, maar alleen tactisch – de bolsjewieken niet uitgezonderd!

Trotski kenschetst het uitbreken van de Februarirevolutie van 1917 terecht als een proces van uiteenvallen, aanvankelijk binnen het leger: de verontwaardiging van de soldaten en arbeiders was vooral gericht tegen de oorlog zelf, en het waren de soldaten die de eerste dragers van de beweging waren. Als gevolg daarvan vernietigde de revolutie in toenemende mate de fundamenten van het leger: de autoriteit van de bevelhebber aan de top en kadaverdiscipline aan de onderkant. Trotski herkende en sprak het duidelijk genoeg uit:

“De februari-opstand van de Petersburgse regimenten was niet het resultaat van een samenzwering, maar van de rusteloze stemming van het hele leger en de volksmassa’s in het algemeen.”

Net zo juist presenteert hij de revolutie, “vanuit het standpunt van de massapsychologie”, als een rationele herziening van traditionele instellingen en ideologieën. De oorlog zelf heeft een grote bijdrage geleverd aan deze herziening bij de boeren. Trotski maakt de volgende uitstekende opmerking:

“De oorlog heeft voor haar ( de revolutie; Huhn) de juiste vorm van algemene volksorganisatie gecreëerd: het leger. De grootste massa van de bevolking, de boeren, bleek op het moment van het uitbreken van de revolutie onder dwang georganiseerd te zijn”.

De boeren, die anders versnipperd waren in het enorme rijk, plaatselijk geïsoleerd, door analfabetisme niet door kranten met elkaar verbonden, waren zo door de oorlog en in het leger niet alleen tot een uitwisseling van hun ervaringen en ontberingen gekomen, maar tegelijkertijd ook tot een gewapende organisatie. Ze hoefden alleen nog maar de tsaristische officieren uit te schakelen, hun bevelsmacht niet meer te erkennen en hun eigen leiderschapsorganen te creëren, vervolgens werd de soldatenopstand ook nog eens een boerenrevolutie. Deze organen waren de soldatenraden. Omdat de revolutie uitbrak in steden die tegelijkertijd haven- en industriegebieden waren, liep de oprichting van soldatenraden parallel aan die van matrozen- en arbeidersraden. Deze raden van soldaten, matrozen en arbeiders veroorzaakten de revolutie in Rusland in 1917 en in Duitsland in 1918. Achter het sovjetsysteem zat dus vooral “het hele gewicht van de soldatendemocratie” en dus tegelijkertijd van de boeren, die overigens al snel het revolutionaire voorbeeld volgden en de sovjets in de dorpen oprichtten. Toen de burgerlijke regering die uit de Februarirevolutie is voortgekomen, gesteund door de mensjewieken, de oorlog tegen Duitsland voortzette om de tsaristische verdragen met de Entente cordiale na te leven, betekende dit op zich al een contrarevolutie. Om een oorlog voort te zetten die de revolutie had ontketend, die zijn eerste macht in de soldatenraden had gecreëerd, een oorlog die door de oude tsaristische generaals gevoerd zou moeten worden, betekende vanzelfsprekend een latente burgeroorlog, vooral tussen de officieren en de soldatenraden. Zo kwamen de klachten over de “dubbele regering” vooral van de generaals, net als in Duitsland in november 1918, toen de keizerlijke generaals van EBERT de afschaffing van de soldatenraden en het herstel van het militaire commando eisten als prijs voor hun steun aan de meerderheidssociaaldemocratie.

Trotski merkt op dat de Sovjets in het volksbewustzijn de dragers waren van de macht, want de vertegenwoordigers van de Voorlopige Regering waren uit de Sovjets voortgekomen (KERENSKI, CERETELLI, SKOBELEV), net zoals Ebert, SCHEIDEMANN en LANDSBERG in 1918 uit de Berlijnse arbeiders- en soldatenraden waren voortgekomen. Zowel in Rusland als later in Duitsland waren het de “socialistische” ministers die in principe als vertegenwoordigers verantwoordelijk waren tegenover de arbeiders- en soldatenraden. Maar toen deze vertegenwoordigers samenwerkten en samenspanden met de officierskaste en de klassenvijand van gisteren, durfden de sovjets in Rusland, net als in Duitsland, de macht niet uit te oefenen respectievelijk opnieuw energiek over te nemen, omdat ze zich lieten leiden door oude beroepspolitici die hun ervaringen grotendeels in het partijleven hadden opgedaan en daar het gebruikelijke angstige en routinematige conservatisme hadden opgedaan dat, volgens Trotski, de sociale revolutie steeds weer belemmert.

Hoe dan ook, volgens Trotski – en daar twijfelen we niet aan – vertegenwoordigden de sovjets in Rusland in 1917 “de meerderheid van de politiek geïnteresseerde bevolking” ³).

Laten we nu eens kijken naar de arbeidersraden. De arbeiders waren tegen de oorlog, vooral omdat deze de Russische economie, die veel te zwak was voor een moderne materiaaloorlog, te gronde richtte. Het oorspronkelijke belang van de arbeiders bij de opstand van de soldaten tegen de oorlog en dus bij deelname aan de revolutie was dus het verdedigen van de economie. Hoe deze intentie heeft geleid tot de overname van de productie door de arbeiders, en hoe de Russische revolutie zo spontaan – zonder enige partij-“leuzen” – een socialistisch karakter heeft gekregen, kan het beste door een van de betrokken arbeiders worden verteld. In de toespraak van afgevaardigde VORONKOV, een deelnemer aan de eerste conferentie van bedrijfsraden op 30 mei 1917, wordt o.a. het volgende gezegd:

“In februari en maart verlieten de arbeiders de werkplaatsen en gingen ze de straat op om voor eens en altijd de koppen van de tsaristische slang te vertrappen. Fabrieken en bedrijven stonden stil. Een of twee weken later kwamen de massa’s arbeiders terug naar de bedrijven. Toen zagen ze dat veel van de fabrieken door het management aan hun lot waren overgelaten. Nu moest men werken zonder bedrijfsleiding. Maar hoe? De fabrieken hebben onmiddellijk arbeidersradengekozen, met behulp waarvan het normale leven in de fabrieken en bedrijven weer op gang kwam. De vluchtelingen (d.w.z. ondernemers en directeuren; Huhn) zagen dat de arbeiders niet zo bloeddorstig waren en keerden geleidelijk terug. Een deel, een heel klein en hopeloos reactionair deel, werd door de arbeiders niet toegelaten. De anderen werden wel toegelaten, maar ze kregen gezelschap van leden van de bedrijfsraad. Op deze manier zou de controle worden ingesteld over alles wat er in de fabriek gebeurde.”

In mei 1917 werd de productie door arbeiders gecontroleerd, spontaan geboren uit de revolutie zelf, voordat Lenin zijn leuzen publiceerde. Overigens, zoals Pokrovsky meldt, ging de strijd van de arbeiders tegen de stilstand van de productie en de voortdurende pogingen van de ondernemers en directeuren om de productie te beperken of zelfs stop te zetten, de hele zomer van 1917 verder. De heren hadden de bedoeling om te wachten op “betere”, d.w.z. meer winstgevende dagen ⁴).

We zien dus dat de “dubbele regering” (de voorlopige regering en haar oorspronkelijke revolutionaire massafundament: de sovjets) in Rusland, net als later in Duitsland, slechts bij een oppervlakkig beschouwing twee politieke regimes vertegenwoordigde; in werkelijkheid stonden er twee verschillende klassen achter: de bourgeoisie, verbonden met de rechtse sociaaldemocratie en de rijkere of conservatieve boeren, en het proletariaat, verbonden met de soldaten en de armere revolutionaire boeren. Deze laatsten waren vooral de dragers van de eis tot verdeling van het grootgrondbezit.

Wordt vervolgd

Bron: Willy Huhn, Trotzki – der gescheiterte Stalin, 1952.

Vertaling: F.C.

[Toevoegingen van de redactie]

Noten van de auteur

1 Leo D. Trotzki, „Wer leitet heute die Kommunistische Internationale?“, Berlin-Wilmersdorf 1930, S. 23-24. Vgl. in deze ook mijn beschrijving in „Trotzkis Rolle beim Oktoberumsturz“, in: „pro und contra“, 1. Jhg., Nr. 10 (Oktober 1950), S. 5 ff.

2 Leo D. Trotzki, „Unsere Revolution“, 1906, S. 285. Citaat in nr. 26, S. 50-51.

3 Leo D. Trotzki, „Der Charakter der russischen Revolution. Ergebnisse und Aussichten.“ Wien 1921, S. 12,18, 21, 26 f., 36 und 40.

4 M. Pokrowski, aaO, S. 326-327.